Found Nemo

We zijn met het reisgezelschap Doni, Karin, Marleen en ik onderweg naar Apo Island. Wij, ‘Team Hammerhead’ (wishful thinking) op zoek naar nieuwe duikavonturen.

Het koste een dag reizen met windconditioned bussen, tricycle (motor met metalen frame ernaast dat een aanhanger moet voorstellen. Vaak prachtig kleurrijk en achter iedere motorrijder geschilderde uitspraken zoals “God drives with me”, “I’m protected by Guadelupe” en “Gods rider in heaven”) met 4 backpacks en 5 man die af en toe mee moesten blazen & bidden om de motor de bergjes en de luchtweerstand te laten overwinnen. Daarna met een metalen grafkist ferry die ons van Cebu naar Negros bracht. Wat onderhandelen later in onze privé ‘van’ naar de steiger. Om de laatste etappe per bangka en doorweekt tot op de laatste vezel, naar Apo Island af te leggen. Een ieniemienie eilandje voor de kust van Negros. Een vulkanische wrat die uit de lichtblauwe oceaan omhoog steekt. Ooit is het misschien wel een machtige vulkaan geweest. De reden van deze trip: prachtig duiken en snorkelen op het koraalrif om het eiland. Ondanks de matige conditie van de duikequipment, weer fantastische duiken kunnen maken. Marleens eerste driftdive. Coconut genaamd. Met een rotvaart met de stroom mee langs het rif drijven. Het kost heel wat lucht om aan zo’n ‘current’ toe te geven. Maar de voorbij cruisende jackfish, trevally’s, groupers maken het een bijzondere centrifuge.

Een andere first-timer voor Marleen was de nachtduik. Het vangen van krabjes, zeepaardjes, slakken en bobtail cuttlefish in de stralen van je onderwaterzaklamp. Af en toe probeert een cuttlefish met wat zwarte inkt het je lastig te maken. Zeewieren die bij aanraking exploderen in een fluorescerende onderwater lichtshow.

Maar het was toch de echte Finding Nemo ervaring die de kers op de zogenaamde taart was. Al snorkelend in de bakkende zon over een paar van de mooiste coral gardens die ik gezien heb. Hard corals, sponzen, soft corals in alle kleuren van de regenboog. Op enkele meters onder het turquoise wateroppervlak. Met hier en daar een echte “awsome Dude” green of hawksbill turtle die aan het chillen is. Amper verstoord door de langszwemmende banded seasnake of snorkelende Leon. Het moment dat hij zijn grote schild als dak boven een gezinnetje clownfish (=Nemo’s) zette was een waar found Nemo momentje. Helemaal toen de brutale zoon des clownfish-huize uit zijn Anemone beschutting me kwam begroeten. Nemo tegen mijn duikbril aan en een diep donker oog van de Hawksbill die me gadeslaat. Dora was even ervoor al onder een stuk koraal weggeschoten, om zo found Nemo compleet te malen. 

Kerstperikelen op Apo island

Op dit eiland kwamen we tussen het duiken door goed in de kerstsfeer. De kamer waar Léon en ik sliepen, met uitzicht op zee, bevond zich vlakbij een mooie kleine witte kerk. In de avond waren we er al langs gelopen en hoorden we het koortje repeteren, met microfoon, drumtoestel. Naast de kerk was een 20 meter hoge kerstboom gebouwd van kokosnoten, versierd met kleurrijke verlichting. Leuk om zo ver van huis toch iets van kerst mee te krijgen. Midden in de nacht werden we opeens wakker en kwamen we of we nu wilden of niet nóg meer in de kerstsfeer. Om 04.00 uur werd namelijk begonnen met de Misa del Gallo / Simbang Gabi.

De missa del Gallo ofwel de rooster-mass is een oude traditie uit het romaanse katholicisme en het Anglicanisme. Deze mis is ontstaan met de gedachte dat de haan een van de eersten is geweest die mocht getuigen van de geboorte van Jesus. Daarom moet het ook de haan zijn die zijn geboorte mag aankondigen. Een ander verhaal dat rond gaat is dat men alléén vlak voor de geboorte van Jesus ooit een haan midden in de nacht heeft horen kraaien. De Misa del Gallo wordt gehouden in kerken over de hele wereld. In de Filippijnen heeft deze middernacht mis zich ontwikkeld tot de negen dagen durende Simbang Gabi waarbij de mis plaatsvind tussen 04.00 en 05.00 uur tot aan kerst avond. De locals op Apo Island vertellen dat ze negen dagen lang een offer willen brengen voor de geboorte van Jesus. Léon en ik hebben ondanks oordopjes 3 nachten van de mis en vooral van de luide mis liederen mogen genieten.

Onverwachte gastvrijheid

We hebben onze camera de afgelopen tijd veel te weinig gebruikt, veel gedoken en gezien maar veel te weinig vast gelegd van de prachtige mensen die we zijn tegen gekomen. Gewapend met onze Nikon loop ik over het strand om de buurt te verkennen. Het strand is slechts een paar honderd meter lang, tussen het zand en de zee bevinden zich grote rotsen waar in de late middagzon kinderen aan het spelen zijn. Langs de kust meren kleine bangka’s af en aan. Er worden toeristen en levensmiddelen het strand op gesleept. Ietsjes verder valt mijn oog op een Filippijnse familie die onder een houten afdakje gezellig met elkaar zit te eten. Ze nodigen me uit en ik krijg een bord vol pancit canton en varkensvlees voorgeschoteld. Even twijfel ik, maar dan geniet ik van het heerlijke gerecht. Het blijkt een verjaardagsfeest te zijn van Angelica die net 14 jaar oud is geworden. De vaders van deze familie zijn nergens te bekennen, ze zijn druk aan het werk op de boten of in de lokale landbouw. De tieners hangen gezellig met elkaar om een tafel en tussen hen en de tantes en de oma’s scharrelen een paar fotogenieke peuters. Ik voel me vereerd dat ik even mee mag genieten van hun familie rituelen en gezelligheid, ook al versta ik niets van wat ze in het Tagalog zeggen. Ik vraag of ze het goed vinden als ik een paar foto’s van ze maak, natuurlijk mag dat. Ondanks dat de instellingen van mijn camera niet perfect waren leverde dit een aantal prachtige plaatjes op.

Siqijior, Island of fire

Siquijor is het laatste eiland waar we als team Hammerhead neerstreken met Doni en Karin. Het doel van ons verblijf hier: relaxen en kerst vieren! We trakteerden onszelf op een “white villa”, een wat luxere bungalow met uitzicht op zee. De zee was hier erg ondiep. Het was zo’n 100 meter lopen, jezelf een weg banend door de zee-egels, voordat het diep genoeg was om te zwemmen. Maar dat mocht de pret niet drukken. De rode vurige zonsondergang werd weerspiegeld in een gladde, strakke zee. Prachtige lichttaferelen waardoor de zee in brand leek te staan. Siquijor the Island of fire…

Siquijor is een katholiek eiland. Op kerst avond met een scooter richting de lokale kerk voor de middernachtmis. De kerk was traditioneel gebouwd van buiten. Van binnen was het spierwit geschilderd met een in groen neonlicht verlicht kruis. Door de kerk hingen tientallen provisorisch aan de muur bevestigde ventilatoren. Het was snikheet en iedereen was lekker aan het wapperen voor wat verkoeling. De mis, compleet in Tagalog, was onverstaanbaar. Door een aantal Engelse zinnen en woorden was er toch nog wel wat van te volgen.

De kerk was gevuld met lokale Filippino’s, niet veel poespas, de een nog half dronken en daardoor ongeremd vriendelijk, de ander bedeesd met handen op de schoot en gesluierd in traditioneel wit gehaakte hoedjes. Een meisje vlak bij me lag in vol ornaat met mond open in een diepe, diepe slaap. Een ander groepje kinderen zit ongegeneerd met plastic speelgoed op de grond te spelen. De pastoor was vrij jong, gepassioneerd en kwam over als een man met charisma. Soms bijna populistisch. De mensen in de kerk droegen hem op handen. Het liedje dat we drie nachten op rij op Apo eiland hoorden klonk weer terug. Dit keer met songtekst die in powerpoint presentatie werd weergegeven. Kerkboekjes zijn zó 2014… Na afloop van de voor ons heetste kerst-mis ooit, waren we ondanks de totaal andere setting, taal en cultuur, doordrenkt met één en al kerstgevoel.

Hoe vervolgens kerst te vieren in de Filippijnen? Men neme een Zuid-Afrikaans Amerikaans joods stel, een Duits stelletje uit noord China en een Brits-Frans stelletje. Combineer dat met 1,5 dag inkopen doen op de meest primitieve “grote” super-, vis en groente-markt van het eiland. Prepareer een schone gril, een BBQ op het strand waarbij de Amerikaan letterlijk op hete kolen loopt (auw!, brandblaar). Start met bier en BBQ op het strand en geniet van het gezelschap dat langzaam maar zeker ook wordt aangevuld met lokale filippinos en filippinas. Welke ook voor heerlijk eten, pancit canton hebben gezorgd. Blus de heerlijke zwaardvis en gebraden kip af met een slok (of meerdere slokken) Tanduay rum. Laat je zoete smaakpapillen een feestje vieren met Dubbel-Dutch ijs met bananencake en kaarsjes (Léon was immers weer jarig!). Geniet van goed gezelschap en gitaarmuziek bij het kampvuur. Laat tot slot de zeegeluiden je in een rustige roes van tevredenheid sussen en ga vervolgens lekker naar bed.

Terug naar Manilla

Ik zit op het dakterras van St Giles. In Makati, Manila. Al ruim 4 weken zijn we in de Filippijnen. Maar nu pas begint het goed in te zinken. Als de autolichten als een glimmende slang in toeteren en stank onder mij doorglijdt. Het gele lage zonlicht tot egale gloed veranderd door de smog. Alleen de scherpe contouren van skyscrapers en de vervallen citadel inn voor mij. Gefundeerd op de neonlichten van Jolibee en MacDonalds. De temperatuur is aangenaam aan het worden in de avondkoelte zo hoog boven de stad.

Over 2 weken is het precies 11 jaar geleden dat ik hier voor het eerst voet op de bodem zette. En nu nog kan ik de omvang van die periode nog maar deels bevatten. Hier op het dakterras zinkt een stukje in. 6 maanden Filippijnen hebben veel met mij gedaan toen. Me een stuk gevormd tot wie ik ben. Ontheemd geweest, eenzaamheid gevoeld, zo oncomfortabel in de hitte, de beklemmende, stinkende, drukkende hitte en lawaai van dit monster. Het monster Manila. Waar zovelen miljoenen in leven. Misschien is het ook wel onmacht. Dat ik niet meer heb kunnen beteken. Zo groen als gras toen, na 3 studentenjaren. Ik heb me toen blootgesteld aan alle ellende die dit land land kan bieden. Misstanden in een dictatuur. De dagelijkse politieke moordpartijen, de gewapende strijd van de NPA waar ik tot verleidt werd om mee te sympathiseren. De dramatiek van Haciënda Luicita. De corruptie van GMA en haar dictatuur. De ellende van de hurricanes in Aurora toen we als eerste hulpverleners daar aankwamen. Het kind dat zijn familie verloor in de modderstroom en bij iedere aanblik van zand of modder begon te huilen. Maar ook het leven in de meest basale omstandigheden in Negros. Het werken in de heuvels en het slapen met de locals in huisjes van bamboe en met 2 rijstmaaltijden per dag. Met 2 maanden een darminfectie als toetje erbij, wat me ook fysiek ongemakkelijk maakte destijds. Het was zeker een intense tijd qua beleving.

Wat een contrasten heeft dit land. Terwijl de lichtjes op verdiepingen van de wolkenkrabbers zijn aangegaan, en een mooi beeld van Manila at night geven. Een façade waar je als toerist niet de achterkant van kan zien. 4 weken reizen langs parelwitte stranden, turquoise zeeën en de zorgeloze slag van een schildpad die meezwemt onder water. Het geluid van de rustgevende regulator tijdens een duik door een onderwater safari. Ook dit is de Filippijnen. Het Filippijnen wat de toerist ziet en ervaart. De vriendelijkheid van de mensen in de Visayas is overal. Die toerist ben ik nu.

Maar, het is tijd om mijn gedachtes later weer verder te verwoorden. Iets moois wacht zo. De hereniging met Jimmy. Mijn Mr Arrangements vriend.

Jimmy, aan wie ik veel te danken heb. Zijn lengte is omgekeerd evenredig aan zijn energie nivo. Ik denk niet dat ik mensen ken met meer energie dan hij. Na 2uur wachten verschijnt dan om 22uur ’s avonds Jimmy met zijn Amanda op ons ontmoetingsplek in Greenbelt. Een week verloofd met zijn grappige, mooie en gezellige flight attendant. Meteen herken ik Jimmy weer. Terwijl wij dri bijna in slaap vallen, sleept hij ons als een echte tourguide door Manila at night. Op zoek naar kroeg, om uiteindelijk zoals meestal in Manila in een Starbucks om 24u ’s nachts aan te belanden. Verhalen. Herinneringen. Alsof het gister was dat we elkaar zagen. Ditmaal gelukkig iets minder jongensachtig en met een paar kilootjes extra. Een warme omhelzing en een programma vol met Manila sightseeing a la minute georganiseerd door Jimmy voor de volgende dag in onze zak. Hij heeft weer ‘arrangements’ gemaakt.

Marleen aan Filippijnse ontbijt, een tour langs het culturele centrum (CCP), Jimmy’s Phantom of the Opera liefhebberij (tot bijna flauwvallen aan toe), Manila Bay, de medische faculteit en Jimmy’s werkplek; PGH.

Philippine General Hospital, de harde werkelijkheid

Na een rondleiding door het culturele centrum van Manila neemt Jimmy ons mee naar zijn ziekenhuis, Philippine General Hospital. Een ziekenhuis midden in Manilla waar de meest zieke en complexe patiënten uit alle omliggende klinieken naartoe worden gebracht. Jimmy is kinderarts en fellow Adolescent Child Care. Een groot deel van de kinderen die hij op zijn polikliniek ziet zijn blootgesteld aan armoede, drugs, zwangerschap, chronische ziekten, tuberculose en of depressie.

Philippine General Hospital (PGH) bestaat uit een veertigtal gebouwen. We passeren het ‘drie landen punt’, hier staan de gebouwen die zijn gedoneerd door drie verschillende bezetters van de Filippijnen. “Oh I am sorry for occupying your country, here’s a gift to make it up to you” aldus een iets sceptische Jimmy. De gebouwen zijn gedoneerd door de Spanjaarden, die de kroon spande met 333 jaar bezetting, de Amerikanen en de Japanners. We lopen door en komen bij de hoofdingang die wordt geflankeerd door levensgrote schilderijen waarop de verschillende invloeden op dit ziekenhuis worden afgebeeld. De Spaanse religieuze geneeskunst,  traditionele Filipijnse geneeskunst, Amerikaanse geneeskunde en tot slot een schilderij waarop dit allemaal samen komt in de geneeskunde van vandaag de dag, modern en in vol ornaat, zoals ik dat ken uit Nederland.

Hoe mooi en veelbelovend de ingang van het ziekenhuis is des te meer back to basic, of below basic, is de rest van het ziekenhuis. Het ziekenhuis geeft de indruk van een verlaten school uit de jaren 20. Vele vervallen gangen die met elkaar in verbinding staan, niets van de steriliteit van een westers ziekenhuis. De kinderafdeling ziet er gelukkig fleurig uit met zijn geverfde groene muren, met afbeeldingen van sprookjes en fantasie figuren. De vloer bestaat uit grotere marmeren witte tegels en lijken redelijk schoon. De twee kinderafdelingen zelf zijn grote zalen waar 50 bedden op een halve meter afstand van elkaar staan. De indrukken die ik hier heb opgedaan zijn indrukwekkend moeilijk om allemaal te kunnen bevatten of omschrijven.

Op deze kinderafdeling liggen veel ic patiënten geïntubeerd maar zonder monitoring aan de beademing. Grote zuurstoftanks staan naast het bed. Overal hoor je gas lekken, het is te duur om deze lekkages te repareren. Één verpleegkundige draagt zorg voor 15 kinderen, ic patiënt of niet. (Ik denk terug aan mijn jaar als assistent, waar verpleegkundigen soms zelfs 1 op 1 voor patiënten zorgen) Mondkapjes, handschoenen of desinfectie, ik heb het niet gezien. Tussen de bedden krioelt het van de mensen, de familie draagt zorg voor hun kind. Ze monitoren, wassen, verschonen, dienen medicatie toe, alarmeren wanneer iets mis gaat, ze zijn continu in de weer. Het is de familie die er op uit gestuurd wordt om buisjes bloed naar het lab te brengen. Het is de familie die een recept in hun handen gedrukt krijgt met een medicatie voorschrift om het vervolgens zelf te gaan kopen bij de apotheek. Ouders zijn dag in dag uit in het ziekenhuis, ze slapen op karton of harde tegels onder het bed van hun eigen kind. Een paar keer per dag gaat er een noodbel af aan bed. Niet zelden wordt een kind en plein public gereanimeerd, geen gordijnen, geen privacy. De impact die dit op de kinderen en de families die dit zien gebeuren is onvoorstelbaar.

Tuberculose is nog steeds een groot probleem in de Filippijnen. Op de kinderafdeling van dit grote zieken huis is echter maar één isolatiekamer beschikbaar. Gelukkig is er sinds kort wel een aparte afgesloten gang waar immuun gecompremitteerde patiënten worden verzorgd en behandeld.

Een kind met hyperbilirubinemie, de gele pasgeborene, wordt met gemak samen met 6-7 andere baby’s in een houten bak gelegd onder een improvisatorisch aangelegde witte lamp (ik vraag me af hoevaak deze bak kortsluiting heeft) Onze ‘westerse’ blauwe lamp, die er voor zorgt dat het bilirubine goed kan worden afgebroken en uitgescheiden is te duur en dus niet aanwezig. Waar wisseltransfusies in Nederland om deze reden maar zelden hoeven worden uitgevoerd is het hier dagelijkse kost. (Ik herinner me de nachten waarin ik samen met mijn supervisor onder strikte controle en met grote precisie deze transfusies uitvoerde. Ik kan alleen maar raden hoe deze transfusies hier verlopen)

De beddendruk is hoog, op het kindergedeelte van de eerste hulp zie ik een respiratoir insufficiënt twee weken oud kind dat ligt te wachten totdat er een plek is op de afdeling en een beademingsapparaat. In de afgelopen uren wordt het nu beademd door zijn eigen vader die schichtig omhoog kijkt wanneer hij ons ziet. Hij is de gene die zijn kind op dit moment in leven houdt. Geen verpleegkundige die hem hierbij kan helpen, daarvoor is het te druk. De angst en de radeloosheid die uit zij ogen sprak geeft me steeds weer kippenvel als ik er aan terug denk aan dit moment.   Hier in dit ziekenhuis is duidelijk geen plaats voor de dehydrant, obstipant, voor het klinische wekadvies, ‘westerse’ anorexie bestaat hier net zo min als de Hollandse huilbaby.

Een ziek kind in een ontwikkelingsland staat garant voor grote schulden en hoge sociale druk op en stress binnen de familie. Het ‘zorgbudget’ is slechts een schamele 1000 peso, gelijkstaand aan 20 euro. Alles wat het kind nodig heeft boven dit bedrag moeten ouders zelf betalen. Als het niet kan worden betaald wordt een zo goedkoop mogelijk, vaak ondergeschikt, middel gegeven. Het komt niet zelden voor dat de behandeling uit financieel oogpunt moet worden gestaakt. Dit staat in contrast me de vele kinderen die hier uit religieuze overwegingen, lijdend, zonder uitzicht op beterschap in leven worden gehouden aan de beademing. Het geloof verbied levensbeëindigend te handelen.

Kinderartsen in dit land zijn niet alleen dokter maar ook sociaal werker, fundraiser, lecturer en priester (om de pasgeborene snel te kunnen dopen voordat het komt te overlijden). De moraal is hoog, ieder medisch en financieel dubbeltje wordt omgedraaid om deze kinderen te kunnen genezen of ondersteunen. De omstandigheden zijn echter alles behalve optimaal. Het komt niet zelden voor dat een behandelend arts zelf betaald om zijn patiënt te kunnen genezen. Hij is in ieder geval continu bezig geld voor zijn patiënten bijeen te schrapen uit fondsen en goede doelen, van donaties van de upperclass. Money cures, helaas is de ‘money’ er meestal niet.

Hollands Newyears op de 71^e verdieping

Bijna oud en nieuw, Jimmy is aan het werk in PGH en Léons andere vrienden zijn vertrokken naar hun eigen familie. Léon houdt van grote hoogtes en vuurwerk, ik van gezelligheid, een dansje en mooi uitzicht. Alle twee wilden we oud en nieuw vieren in “stijl” dus waar kan dit beter dan in een van de hipste clubs van Manila. Op het dakterras van club 71 Gramercy vierden we op de 71^e verdieping op grote hoogte oud en nieuw. Manila ziet er in tegentelling tot overdag mooi uit als het donker is en straten, wegen en verlicht, helemaal van deze hoogte. Een interessante mix van mensen, Filippinas op ogenschijnlijk metershoge zilveren of knalroze hakken, groepjes westerse en Chinese vrienden. Lodderige dikke Britten met elk twee misschien net meerderjarige dames aan de arm. Het merendeel van de mensen is echter leuk, vrolijk, goed gekleed, zin in een feestje en een dansje. De afgelopen dagen hadden wij ook stad en land afgegaan om een gepaste fancy outfit te scoren. Met een jaarclub uit Groningen dansen we tot het oud en nieuw is en met een glas Vodka (bij gebrek aan enigszins betaalbare champagne). We zien het vuurwerk dat in de hele stat wordt afgestoken van bovenaf. Later dansen we in de lucht van zwavel en bier, tot diep in de nacht. De stortbuien die op ons neervallen houden ons niet tegen, maar maken ons wel helemaal doorweekt. Een goed alternatief voor de nieuwjaarsduik.